نور خورشید در چه حوزه هایی بر انسان تاثیر گذار است؟

خورشید منبعی بی انتها، پاک، رایگان است و مطابق با جنبه های مختلف محیط زندگی و روان شناختی انسان مورد توجه است. با توجه به بحران انرژی استفاده روز افزون از نور خورشید در ساختمان ها، در حال گسترش است. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که میزان نور طبیعی در محیط های مختلف انسانی تا حدود زیادی بر خلق و خو و روحیات انسان تاثیر می گذارد. در این میان نقش نور طبیعی به مثابه کامل ترین و مطلوب ترین نور انکار ناپذیر است. وجود نور طبیعی در فضاهای زندگی انسانی مانند محل زندگی، کار، تفریح و … باعث افزایش کارایی و بازدهی و کاهش اضطراب انسان می شود.

این اثرات نور طبیعی در دو دسته روان شناسی و زیست شناسی روانی طبقه بندی می شود. این تاثیرات بر سلامتی روحی و جسمی انسان و کارآیی وی به تدریج از در دهه 70 و 80 میلادی مورد توجه قرار گرفت. نتایج این تحقیقات، باعث شده است تا تعداد زیادی از معماران و طراحان روشنایی متوجه تاثیرات مثبت این عوامل بر سلامت فیزیکی و روانی انسان شوند.

مقدمه

نور همواره عنصر جدایی ناپذیر  از محل زندگی انسان بوده است. درک ما از جهان پیرامون وابسته به نور دریافتی از اطراف توسط حس بینایی ماست. از جانب دیگر نور طبیعی تاثیر زیادی بر روح و روان دارد که ممکن اســت بر خلق و خوی افراد تأثیر بگذارد.

در این روزها تحقیقات زیادی در زمینۀ اهمیت نور طبیعی بر انســان صورت گرفته و یافته های زیادی در مورد تأثیر مثبت نور خورشید بر ســلامت، آسایش، و بازدهی افراد به دست آمده است. با وجود انجام چنین تحقیقاتی همچنان طراحان و معماران در نورپــردازی وضوح و در طراحی پنجره فقــط زیبایی و دید به خارج را مد نظر قرار میدهند.

در سال های اخیر، مشکلات سلامت روان به جدی ترین معضل اجتماعی در سراسر جهان تبدیل شده است. مطالعات گذشته نشان داده است که برخی از پیوندها بین نور خورشید و سلامت روان وجود دارد. معماران و طراحان میتوانند از طریق طراحی درست پنجره ها، کمک زیادی به افزایش بهره وری و سلامتی جسمی ـ روانی ساکنان بناها کنند.
بررسی روند تأثیر نور خورشید بر زندگی انسانها، نیازمند تحقیقات وسیع در مجموعۀ فرایندهای تشکیل دهندۀ آن است. این تأثیرات به طور کلی در دو قسمت عمده روانشناسی ادراک محیطی و شاخص جسمانی – روانی دسته بندی می شود.

نورپردازی با نور خورشید

نور به طور کل و نور خورشید به طور مشخص از اساسی ترین نیازهای جسمی و روانی انسان به شمار می رود. نور خورشید محافظت در برابر طیف وسیعی از بیماری‌ها – نه تنها بیماری‌های جسمی، بلکه همچنین اختلالات روانی- را فراهم می‌کند. یک مطالعه نشان داد که قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سطوح متوسط اشعه ماوراء بنفش B می تواند از پیشرفت افسردگی جلوگیری کند. نور ضمن حفظ سلامتی، به سبب آشنایی با محیط اطراف، شرایط مطلوبتری را برای انسان فراهم می سازد و باعث ایجاد آرامش و افزایش بازدهی افراد می شود.

نورپردازی با نور خورشید فرایندی فراتر از ایجاد شــرایط مناسب برای رؤیت اجسام است. این فرایند از تاثیر روانی ویژه ای برخوردار اســت که میتواند بر خلقیات افراد آشکارا تأثیر بگذارد. در این فرایند جنبۀ ادراکی آن نســبت به سایر جنبه ها از اهمیت بیشتری برخوردار است.

نورپردازی به دو روش مستقیم و غیرمستقیم تأثیر گذار است: «تأثیر مستقیم بوسیله تغییر محرکهای سیستم بینایی یا تغییر شــرایط کارکرد سیستم بینایی است. تاثیر غیرمستقیم از طریق تغییر اثرگذاری روی روان و اصلاح تعادل هورمونی بدن انسان است.

ایــن تأثیــرات را میتوان در قالب دو فرآیندِ ادراک محیطی و شاخص جسمانی – روانی دسته بندی کرد. در این میان مسايلی چــون خق و خو و ســلامتی روحی و جسمی انسان از جمله مهمترین زیرمجموعه های این شاخه ها محســوب میشود که به تدریج مورد توجه قرار گرفت.

فرایندهای ادراک محیطی

درک ما از محیط پیرامون ما بواسطه نور بازتابی از اجسام اطراف ماست. ادراک محیطی از طریق مجموعه ای از پروسه های مغزی دقیق صورت میپذیرد که نور بازتابی از اطراف را در مغز را به الگوهای ادراکی از جهان تبدیل میکند. سیستم ادراکی محیطی انسان از طریقی عمل میکند که بتواند نسبت به تغییرات پیوسته پاسخ دهد.

نور و روشنایی ناشی از آن تعیین کننده تجربیات ما از جهان اطراف است و در واقع بخش اصلی ادراک بصری محیطی را تشــکیل میدهــد. ایــن پدیده در قالب بخشی از نظریۀ نورپردازی در ارتباط با طراحی فضاهای معماری قرار دارد. با توجه به این موارد دو نکته روشن میشود:

1- چشــم میتواند به تغییرات پیوســته عادت کند و به همین دلیل میزان نور در طراحی های معماری باید مورد توجه باشد. میزان نور نمیتوانــد به تنهایی ضامن محیطــی مطلوب از نظر شــرایط روشنایی باشد.

2- به دلیل ســازوکار تطابقی چشــم، هر منظره ای را با توجه بــه ارتباط میــان نقطۀ تمرکز و زمینۀ آن بــه طرزی متفاوت میتوان درک کرد.

میزان نور ساطع شده از یک جسم نمیتواند تعیین کنندۀ میزان درخشندگی درک پذیر برای انســان و نحوۀ تأثیر آن بر وی باشــد. ادراک محیطی از طریق نور مانند هر ادراک دیگری وابسته به عواملی اســت کــه در ترکیب با هم درخشندگی درک پذیر آن جســم را تعیین میکند. به این جهت اســت که معیارهای عددی در محیطهای روشن (مثل مقادیر حداقل روشنایی در فضا) نمیتواند ضامن روشنی مطلوب و دلپذیر محیط از نظر کاربران باشد. لذا برای بررسی فرایند ادراک محیطی در فضاهای گوناگون، مطالعۀ انسان ها و عکس العملهای آنان نسبت به شــرایط متفاوت روشنایی ضروری است.

اهمیت ارزیابی انسانی:

اهمیت ارزیابی انسان برای سنجش میزان کیفیت نور یک محیط از آنجاست که انسان میزان رضایت خود را بر اساس اعداد و ارقام بیان نمیکند و میتوان به احساس رضایت او از نور محیط پی برد. به بیان دیگر، بررسی ها حاکی از آن است که میزان روشنایی عامل بسیار مهمی در فرایند نورپردازی است، اما باید این نکته را مد نظر قرار داد که انسان ارزیابی خود از نور محیط را تنها در قالب میران روشنایی برای مطالعه بیان نمیکند، بلکه آنرا در قالب احساس خود در هنگام زندگی و کار در محیط بیان میکند.

این تحقیقات همچنین نشــان میدهد که میزان شدت، نوع منبــع، رنگ، جهــت و نحوۀ توزیع نــور در محیطهای گوناگون فعالیت انســانی ممکن است تا حدود زیادی بر خلق و خو و کارایی انسان در فعالیت های روزمره مؤثر باشد و اساسا در این میان نور طبیعی بهترین منبع نور اســت. تابش نور طبیعی و ارتباط بصری با محیط اطراف در فضاهای کار و زندگی انسان موجب کاهش اضطراب، بهبــود رفتار و نیز حفظ و افزایش سلامتی و آسایش میشود.

شاخص جسمانی – روانی:

در این قسمت به بررسی شاخص های جسمانی – روانی که بر اثر جذب امواج تابشی از طریق دریافت کننده های نوری در چشم انسان اتفاق میافتد، می پردازیم.

بخــش مربــوط به عمل بینایی در چشــم انســان، مســیر هیپوتاالموسی شبکیه است. از این مسیر است که علائم بصری از شــبکیه به هســتۀ فوقکیاسمای مغز فرســتاده میشود. این هســته مرکز ســاعت بیولوژیک انسان به حســاب میآید که به تالاموس، مغز میانی، ســاقۀ مغز، رشــتۀ نخاعی و ســایر نواحی هیپوتالاموس یا در حقیقت مراکز کنترلی سیستم عصبی انسان متصل است.

چرخه های حیاتی:

فرآیند بینایی در چشم انسان در شبکیه و ارتباط آن با هیپوتالاموس رخ می دهد. نور جذب شده در چشم به هسته فوقکیاسمای مغز می رود. فوقکیاسمای مغز مرکز ساعت بیولوژیک انسان است. این باعث می شود نور تاثیر زیادی در تنظیم چرخه های حیاتی در انسان داشته باشد. این چرخه های حیاتی به حرکت ماه، چرخه فصلی و چرخه شب و روز مربوط است. این چرخه ها بر فیزیولوژی و خلق و خوی انسان تاثیرگذار هستند.

مهمترین آنها چرخه شبانه روز است. این چرخه بر روی کیفیت زندگی انسان تاثیر گذار است. برای درک بهتر آن به تحقیقاتی که در مورد کارگران شیفتی در آمریکا میتوان اشاره کرد. این بررسی ها نشان می دهد تغییر ساعت کار و استراحت  در کوتاه مدت باعث کسالت، خواب آلودگی و گیجی می شود. از تاثیرات بلند مدت آن نیز میتواند بیماری های قلبی و عروقی،‌ بیماری های دستگاه گوارش و مشکلات احساسی باشد.

تاثیر چرخه های حیاتی:

با توجه به ارتباط گسترده میان آنچه چشم و سیستم عصبی درک میکند، به نظر میرســد که نــور خورشید تأثیری قابل ملاحظه بر تنظیم ریتم های حیاتی انسان داشته باشد. این ریتم ها به چرخۀ شــب و روز، چرخــۀ حرکت ماه و چرخۀ فصلی یعنی ســه ریتم ژئوفیزیکــی اصلی موجــود در طبیعت وابســته اند. این چرخۀها قادرنــد بر فیزیولــوژی، خلقیــات و قابلیتهای انســانها تأثیر بگذارند. در این خصوص، ریتم بیست وچهار ساعتی بیشتر مورد توجه قرار دارد. زیرا این ریتم مســتقیما عامل اصلی در ارتباط با چرخۀ شب وروز یا تاریکی وروشنایی است. البته این مشکلات میتواند با قرارگیری دوباره در ریتم عادی زندگی برطرف شود.

در فرآیند تکامل انسان، بدن از طریق نور اطراف و درجه حرارات دریافتی، از محیط اطراف و زمان اطلاع کسب میکند. تغییر نور در فضای اطراف انسان باعث تطابق چشم انسان و کاهش خستگی چشم میشود.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید با ایجاد ویتامین دی باعث جذب کلسیم در بدن می شود. نور طبیعی بر روی فعل و انفعلات شیمیایی بدن نیز موثر است. نور با کاهش فشار خون از طریق منبسط شدن مویرگ ها در سلامتی موثر است. نور روز باعث شادابی و افزایش کیفیت خواب انسان میشود.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره چگونگی تاثیر نور خورشید بر سلامتی این مقاله را مطالعه کنید.